Czym są wady wymowy?
Wady wymowy określa się terminem dyslalia (z greckiego laleo – mówię, paplam; dys- – zaburzenie funkcji). Jest to nieprawidłowa artykulacja głosek, które mogą być zniekształcone, zastępowane innymi lub całkowicie pominięte. Dyslalia może mieć różne przyczyny, co pozwala wyróżnić dwa podstawowe rodzaje: dyslalię anatomiczną i funkcjonalną.
- Dyslalia anatomiczna – wynika z wad budowy lub uszkodzenia aparatu artykulacyjnego, np.:
- makroglosja (przerost języka),
- ankyloglosja (skrócenie wędzidełka podjęzykowego),
- nieprawidłowy zgryz.
- Dyslalia funkcjonalna – spowodowana złymi nawykami w zakresie:
- ssania,
- oddychania,
- odgryzania,
- żucia,
- połykania.
Często spotykane są wady o podłożu mieszanym, gdzie występują zarówno czynniki anatomiczne, jak i funkcjonalne.
Podstawowe wady wymowy
1. Sygmatyzm (seplenienie)
Najczęściej dotyczy głosek:
- szumiących: sz, ż, cz, dż,
- syczących: s, z, c, dz,
- ciszących: ś, ź, ć, dź.
Rodzaje seplenienia:
- Sygmatyzm interdentalny – język wsunięty między zęby.
- Sygmatyzm lateralny – nieprawidłowy przepływ powietrza, powietrze wydobywa się bokiem.
- Sygmatyzm addentalny – język dociskany do zębów.
- Sygmatyzm labio-dentalny – artykulacja odbywa się między wargami a zębami.
Seplenienie może także przybierać formę parasygmatyzmu, czyli zastępowania trudnych głosek innymi (np. synka zamiast szynka).
2. Rotacyzm (reranie)
Nieprawidłowa artykulacja głoski r. Może przybierać formy:
- rotacyzm uwularny (języczek podniebienny drga zamiast czubka języka),
- rotacyzm interdentalny (język między zębami),
- rotacyzm faryngalny (gardłowy),
- rotacyzm labialny (drganie między wargami).
Jeśli głoska r jest zastępowana j (np. jowej zamiast rower) lub l (lowel zamiast rower), mówimy o pararotacyzmie.
3. Kappacyzm i gammacyzm
Nieprawidłowa wymowa głosek k i g. Często głoska k jest zastępowana t (tota zamiast kota), a g – d (dama zamiast gama).
4. Lambdacyzm
Nieprawidłowa wymowa głoski l, np. zastępowanie jej j (jampa zamiast lampa).
5. Ubezdźwięcznianie
Głoski dźwięczne (b, d, g, w, z) wymawiane są jak bezdźwięczne (p, t, k, f, s).
6. Nosowanie
Wada wymowy polegająca na niewłaściwym rezonansie dźwięków:
- Nosowanie otwarte – głoski ustne są unosowione.
- Nosowanie zamknięte – głoski nosowe brzmią jak ustne.
- Nosowanie mieszane – zaburzona artykulacja zarówno głosek nosowych, jak i ustnych.
Normy rozwoju artykulacji
Rozwój mowy przebiega stopniowo i nie każda „nieprawidłowa” wymowa jest wadą. Istnieją określone normy:
- 3-latek – może jeszcze zastępować trudniejsze głoski ś, ź, ć, dź zamiast s, z, c, dz oraz sz, ż, cz, dż.
- 4-latek – powinien wymawiać s, z, c, dz.
- 5-latek – powinien wymawiać sz, ż, cz, dż.
- 6-latek – powinien wymawiać r.
Jak zapobiegać wadom wymowy?
Aby uniknąć problemów z artykulacją, warto dbać o prawidłowy rozwój aparatu mowy od wczesnego dzieciństwa, zwracając uwagę na:
✅ Prawidłowe ssanie – karmienie piersią wspiera rozwój mięśni języka i warg. Przy karmieniu butelką smoczek nie powinien mieć zbyt dużego otworu.
✅ Oddychanie przez nos – dziecko powinno oddychać nosem, aby uniknąć nieprawidłowego układania języka.
✅ Prawidłowe odgryzanie i żucie – dziecko powinno odgryzać jedzenie przednimi zębami i żuć pokarm obustronnie.
✅ Połykanie – ważne jest, aby dziecko uczyło się prawidłowego połykania bez wysuwania języka między zęby.
✅ Unikanie długotrwałego używania smoczka i butelki – nadmierne ssanie smoczka może prowadzić do wad zgryzu i zaburzeń artykulacyjnych.
✅ Rozwijanie sprawności języka i warg – ćwiczenia logopedyczne, takie jak dmuchanie piórek, gwizdanie czy oblizywanie warg, wspomagają prawidłowy rozwój artykulacji.
W przypadku podejrzenia wady wymowy warto jak najwcześniej skonsultować się z logopedą. Wczesna interwencja i ćwiczenia w domu pomagają skutecznie skorygować nieprawidłowości i wspierać prawidłowy rozwój mowy dziecka.
